Yargılamak

Şefkat ve Farkındalık

Şahit olduğunuz olayların çoğunu, aşağıdaki skala üzerinde değerlendirebilirsiniz.

1 – Samimi fayda: Yüksek farkındalık ve şefkat bir araya geldiğinde ortaya çıkar. Liyakat sahibi olup ekibini / halkını samimiyetle seven bir yöneticinin uzun vadede onlar için en iyi olacak kararları vermesi, buna bir örnek olabilir. Eğitimli ve bilinçli ebeveynlerin çocukları için iyi bir gelişim sağlaması da düşünülebilir.

Buna yoga felsefesinde Sattvik davranış adı verilir. Bu davranışları sevap olarak değerlendirebiliriz.

2 – Kasıtsız zarar: Niyet iyi ve şefkat yüksek olmasına rağmen, farkındalık eksik olduğu için hatalı davranışta bulunan kişinin / canlının durumudur. Çocuğunu sevmesine rağmen, farkındalığı olmadığı için eğitimini eksik bırakan ebeveynler buna örnek olabilir. Farkında olmadan birinin ayağına basmak da daha basit bir örnek olabilir.

Bu davranışların bazılarını, tövbe edilebilecek günah olarak değerlendirebiliriz. İnsan ne yaptığının farkına varır varmaz pişmanlık duyup bu davranışı bırakırsa, affedileceği umulur.

3 – Doğal zarar: Hem düşük farkındalık, hem de şefkat eksikliği bir araya geldiği için ortaya çıkan zararlı davranışlardır. Doğaları gereği avlanan yırtıcı hayvanlar buna örnek teşkil edebilir. Daha uç bir örnek; dünyaya çarpan bir meteor olabilir: Farkındalığa götürebilecek bir zihni ve şefkat hissedebileceği bir duygusal yapısı olmadığından, ne olup bittiğinden habersiz bir şekilde dünyaya çarpıp pek çok canlının ölümüne vesile olabilir.

4 – Kasten zarar: Yüksek farkındalığa şefkat yerine açgözlülük, nefret, kıskançlık, öfke, ego, vb duygular eşlik ettiğinde ortaya çıkar. Kişi, dürtüsünü tatmin etmenin maliyetini başkalarına ödetmekten çekinmez. Bazı seri katiller bunun tipik örneğidir; ancak daha hafif ölçekte emniyet şeridine girmek, alkollü araç kullanmak gibi kurnaz trafik ihlalleri de buna dahil edilebilecek örnekler arasındadır.

Buna yoga felsefesinde Tamasik davranış adı verilir. Sufizmde ise; insanın iblise kulak verip şeytani davranması olarak ifade bulabilir. Bu davranışları günah olarak değerlendirebiliriz.

Yargı

Üstteki skalaya göz attığınızda, daha önce gözlemlemiş olduğunuz benzeri başka olaylar aklınıza geldi diye tahmin ediyorum. Örnekler çoğaltılabilir, ancak burada değişmeyecek kritik bir nokta var:

Yargılamak bizim işimiz değil.

1 – Samimi fayda: Yüksek farkındalık ve şefkatle davranan bir kişinin davranışlarında yargılanacak bir şey zaten yoktur. Yargılayan kişi, bu konumda davranan kişiyi anlamadığı için (daha az farkında olduğu için) yargılıyor olabilir.

2 – Kasıtsız zarar: Adı üstünde; bu şekilde davrananlar istemeden zarar veriyor durumdadır. Yargılayacak bir şey yoktur çünkü elinde / farkında olmadan öyle davranıyor. Aynı eforu farkındalıklarını yükseltmeye yardımcı olmak için kullanmak daha verimli olacaktır.

3 – Doğal zarar: Zebra yediği için bir aslanı yargılamak veya dünyaya çarptığı için bir meteoru yargılamak yersizdir. O yüzden; bu kapsamda da yargının yeri yoktur.

4 – Kasten zarar: İsteyerek zarar veren kişi, bu kadar vahşi davranmasına yol açan duygulara ve mekanizmaya muhtemelen istemeden (çocukluğunda / gençliğinde) yaşadığı kötü deneyimler sonucu sahip olmuştur. Derinde bir yerde, bu halinden kendisi de muhtemelen memnun değildir – daha huzurlu bir hayatı tercih edecektir. Olumsuz hislerine rağmen iyi davranmaya da iradesi yetmiyordur. Böyle davranmasını yargılamak yerine, aynı geçmişe sahip olsak bizim de aynı şekilde davranabileceğimizi, olumsuz anılarının iradesine üstün geldiğini ve onun sevgiye herkesten çok ihtiyacı olduğunu hatırlayıp; yargıyı anlayış ve şefkate dönüştürebiliriz. Tabii ki zarar görmemek konusunda akılcı önlem alarak.

Hangi kategoride olursak olalım ortada yargılanacak bir şey bulunmadığı konusunda hemfikir miyiz? Kendi bakış açımızdan haksızlık ve zarar bile görsek, yine de yargılayacak bir şey yoktur.

Bu tabii ki hiç yaptırım olmaması anlamına gelmiyor. İnsanları daha şefkatli ve farkındalığı yüksek davranmaya teşvik edecek düzenlemeler olabilir toplumda. Kutsal kitaplarda dahi belli davranışlara yaptırım öngörülmüştür. Buradaki mesaj, bireysel olarak yargılamanın bizim işimiz olmadığıdır.

Biz kendi işimize bakıp, kendimizi ve başkalarını “Samimi fayda”nın vuku bulduğu yüksek farkındalık & şefkat noktasına ne kadar yükseltebiliyoruz (salat) buna odaklanalım.

Psikolojik Bakış

Sevdiğim bir söz; birine işaret parmağımızı uzattığımızda diğer 3 parmağımızı da kendi kendimize uzattığımıza dikkat çeker.

Başkalarında görüp nötr kalamadığımız ve yargıladığımız şeyler, muhtemelen kendi içimizde gelişime açık noktalarımıza dair ipuçları içerir.

Başkalarını yargılamak yerine; bu eforu kendimize çevirip, yargıya yol açan rahatsızlığımızın köküne inip temizlik yapmak, daha verimli olacaktır.

Kozmik Bakış

Kozmik düzeyden baktığımızda, kainatta sürekli dönüşüm olduğunu görürüz.

İnsan bedeninde, işlevini yitirmiş hücreleri parçalamaktan sorumlu başka hücreler bulunmaktadır. Bu, dönüşümdür. El derisindeki hücrenin tırnak hücresini yargılaması doğru mudur? İkisi de gerekliyken?

Ağacın yaprakları dökülür ve yerlerini yeni yapraklar alır. Bu da dönüşümdür. Yeşil yaprağın sarı yaprağı yargılaması doğru mudur? İkisi de gerekliyken?

Durum buyken, benzer dönüşüm canlılar arasında da bulunur. Canlıların doğma, çoğalma ve ölmesinde de dönüşüm motifi bulunmaktadır.

Bu olağan dönüşüm dansı içerisinde insanın bir şeyleri iyi, kötü diye etiketlemesi; genellikle haz getirmesi veya azap getirmesi ile ilgilidir. Ortada haz / azap olmayan dönüşüm durumlarını nötr olarak tanımlarken, haz / azap arasında bulunan dönüşüm durumlarını iyi / kötü diye tanımlamaya meyillidir.

Haz ve azap, aslında kozmik bakış açısından bizim içimizdeki tasmalardan ibarettir. Doğal düzlemde (yani suni faktörleri hariç tutarsak); fıtratımıza ve amacımıza uygun şeyler yaptığımızda haz, fıtratımıza ve amacımıza aykırı şeyler yaptığımızda azap duyarız.

Bu konuyu büyütüp, etrafta olup bitenleri ne hissettiğimize göre yargılayıp etiketlememiz; ya kendini kainatın merkezi gibi görecek bir kibir / egonun, ya da düşük farkındalığın sonucudur.

Yukarıda detaylı şekilde gördüğümüz gibi, aslında ortaya yargılanacak bir şey yoktur. Bizim (tüm canlılar gibi) haz / azap duymamızdan ziyade, kainattaki dönüşüm dansının azametine baktığımızda gerçeğe ve yargısızlığa bir adım yaklaşabiliriz.

İlahi Bakış

İlahi düzeyden baktığımızda, Allah’ın yarattığı ve (tek gerçek kendisi olduğu için) bir anlamda kendinin ifadesi olan bir kainat görürüz.

Allah; olup biten her şeyin farkındadır. Her şey, onun iradesi ve izni dahilinde gerçekleşmektedir. Kainatta gördüğümüz her şey, onun kendini ifadesidir ve sürekli dönüşerek farklı şekillerde “tespih eder”.

Yargılamak, yersiz olduğu gibi, bu açıdan da bizim haddimiz değildir. Onun bilip gördüğü her şeyi bilip göremeyeceğimize göre, yargıladığımız şeyle ilgili bilgimizin muhakkak eksik olduğunu hatırlayalım.

Bu açıdan bakarsak; dünyaya çarpan meteoru yargılamakla “beğenmediğimiz” insanı yargılamak aynı kabildendir.

Her ne oluyorsa, zaten Allah’ın izni ve bilgisi dahilindedir. Bundan daha üst bir merci de yoktur. Gördüğümüz bir şeyi yargılamanın (haşa) Allah’ı yargılamak ile aynı anlama geldiğini kendimize hatırlatalım.

Pozitif Yargı

Bu yazıda sürekli olarak yargıdan bahsettik. Yargı deyince aklımıza olumsuz bir şey geliyor; ancak pozitif yargı diye de bir şey var.

Yani, bir davranışa bakıp onu kınamak ve küçük görmek bir yargı çeşidi olduğu gibi; bir davranışı beğenip onu övmek de bir yargı çeşididir.

Negatif yargı için söylediklerimizin hepsi, pozitif yargı için de geçerlidir. Yazıyı bu doğrultuda tekrar gözden geçirmek isteyebilirsiniz.

Yargıyı bir kenara bırakıp, her şeyi olduğu gibi ve nötr görebilmek dileğiyle…

Advertisement